Dziecko w rozwodzie. Jak wspierać dziecko w czasie rozwodu?

Dziecko w sytuacji rozwodu ma prawo przeżywać całą gamę emocji i prezentować bardzo różne zachowania: od wycofania, obojętności, zamrożenia, przez rozdrażnienie, reakcje lękowe, po całą gamę zachowań agresywnych. Dla dziecka rozstanie rodziców to sytuacja, w której zagrożonych jest wiele potrzeb, łącznie z podstawową potrzebą bezpieczeństwa. Dla dorosłych rozwód często jest wielką niewiadomą: partnerzy martwią się o to, jak będzie po rozwodzie, jak sobie poradzą – pod względem finansowym, bytowym, emocjonalnym, organizacyjnym. A przecież dorośli mają dużo większe poczucie kontrolowania swojego życia niż dzieci. Dziecko nie rozumie, dlaczego świat, jaki dotąd znało, zmienia się. Dlaczego jedno z rodziców się wyprowadza (lub dlaczego ono musi się wyprowadzić). Nie wie, jak będzie wyglądało jego nowe życie.

Jak powiedzieć dziecku o rozwodzie?

Dzieci są bardzo dobrymi obserwatorami i – dużo szybciej niż się dorosłym wydaje – wiedzą, że w domu narasta konflikt. Czują napięcie w ciałach i na twarzach rodziców, słyszą ton ich głosów. Mogą nie rozumieć, co dokładnie się dzieje i dlaczego, ale czują niepokój. Dopóki rodzice starają się pracować nad związkiem, powinni wyjaśniać dziecku sytuację, np.: „Pokłóciliśmy się z tatą, ale staramy się pogodzić”, „Pewnie słyszałeś, jak krzyczeliśmy. Przepraszamy za to. Musiało być ci trudno słuchać naszej kłótni”. To ważne, żeby dziecko wiedziało, że rodzice dostrzegają jego emocje, że ono jest dla nich ważne. A także, że kłótnie i napięcia w domu nie są winą dziecka. To konflikt dorosłych, oni biorą za niego odpowiedzialność.

Jeśli jednak zapadła decyzja o rozstaniu, trzeba o tym powiedzieć dziecku, dbając o jego emocje i potrzeby. Nawet jeśli dziecko jest małe, ma prawo do informacji, przekazanych w sposób dostosowany do jego wieku.

Rozwód a wiek dziecka

Czy jest lepszy i gorszy czas na rozstanie rodziców? Czy rozwód inaczej wpływa na małe dziecko a inaczej na większe? Nie ma jednej odpowiedzi na tak postawione pytania. Dzieci rozwijają się nie tylko w różnym tempie, ale przede wszystkim w różnych warunkach. Badania dowodzą, że największe znaczenie dla tego, jaki będzie wpływ rozwodu na psychikę dziecka, ma nie jego wiek, ale to, czy rodzice potrafią się porozumieć i współpracować dla dobra dziecka. Co to oznacza w praktyce?

Rodzice rozstający się w dobry sposób:

• rozumieją, że rozstają się jako partnerzy, ale jako rodzice stanowią nadal „drużynę”, która ma wspólny cel: szczęście dziecka;
• potrafią ustalić między sobą ważne sprawy dotyczące dziecka (np. związane z jego miejscem zamieszkania, szkołą, spędzaniem wolnego czasu) i w spokojny, przyjazny sposób mówią dziecku o swoich decyzjach. Są przy tym uważni na to, jak dziecko reaguje na proponowane rozwiązania i w razie potrzeby zmieniają ustalenia tak, by dziecko czuło, że rodzice widzą je, słyszą, szanują i dbają o zaspokojenie jego potrzeb;
• nie mówią źle o drugim rodzicu w obecności dziecka, nie przypisują drugiemu rodzicowi winy;
• nie próbują manipulować dzieckiem, nie nastawiają go negatywnie do drugiego rodzica, jego bliskich, jego decyzji;
• uznają prawo dziecka do kontaktów z obojgiem rodziców, nie ograniczają ustalonych spotkań, nie blokują ani nie podsłuchują rozmów telefonicznych;
• nie próbują wciągać dziecka w konflikt, nie każą mu się opowiedzieć po jednej ze stron, nie sondują, co mówi lub robi drugi rodzic;
• dotrzymują danego słowa, wywiązują się z obietnic;
• dają dziecku odczuć, że kochają je i akceptują bezwarunkowo.

Oczywiście wiek dziecka ma znaczenie, jeśli chodzi o organizację opieki, widzeń z rodzicem, który wyprowadza się z domu itp. Dla małego dziecka ważna jest rutyna i powtarzalność, stałość miejsca zamieszkania, rytmu dnia, rytuałów. Ważne jest także, by ważną osobę mieć w swoim życiu często – dla malucha lepszym rozwiązaniem jest widywać drugiego rodzica co kilka dni (lub codziennie) choćby przez krótszy czas, niż raz na miesiąc spędzić z nim kilka dni. Im dziecko starsze, tym łatwiej mu może być poczekać na dłuższe spotkanie z drugim rodzicem (np. w postaci opieki naprzemiennej).

Jak powiedzieć dziecku o rozwodzie

Najlepiej byłoby, gdyby oboje rodzice mogli powiedzieć dziecku o rozwodzie podczas spokojnej rozmowy. W czasie takiej rozmowy warto dopilnować, żeby dziecko:

• dowiedziało się, że jest to decyzja rodziców (ono nie ma na nią wpływu, tak samo jak nie jest w żaden sposób odpowiedzialne za rozstanie) i że jest ona pewna, nieodwołalna;
• usłyszało, że rodzice rozstają się, ale nic nie zmienia się, jeśli chodzi o ich miłość do dziecka: nadal oboje je kochają i zrobią wszystko, co możliwe, żeby ono czuło ich stałą obecność w swoim życiu;
• poznało najważniejsze fakty: kto i gdzie będzie mieszkał, czy ono będzie dalej chodzić do tego samego przedszkola, do tej samej szkoły, kto je będzie odprowadzał, przyprowadzał, gdzie będzie spędzać weekendy, wakacje itp. Na tym etapie rodzice mogą jeszcze nie znać wszystkich szczegółów – warto powiedzieć dziecku to, czego są pewni, a inne sprawy odłożyć (np. „Tata na razie będzie mieszkać u dziadków, a potem poszuka dla siebie mieszkania. Powiemy ci, kiedy je znajdzie”);
• mogło zadawać pytania, okazywać emocje, mogło dostać czas na namysł, na płacz, smutek, złość, na przytulanie… Warto mieć świadomość, że reakcje dziecka mogą być bardzo różne. Czasem dzieci reagują pozorną obojętnością, czasem odcinają się, wychodzą do innego pokoju, zajmują swoimi zabawkami. Nie należy próbować tego zmieniać – dziecko reaguje w taki sposób, jaki jest w danej chwili dla niego najlepszy. Rodzice powinni powiedzieć, że wszystko, co dziecko czuje, jest ok. Oni są obok, gotowi przytulić, porozmawiać, odpowiedzieć na pytania.

Czasami zdarza się tak, że jedno z rodziców jest w tak dużych emocjach, frustracji, poczuciu krzywdy, że nie umie obecnie zająć się emocjami dziecka, bo przeżywa intensywny ból psychiczny. Jego reakcje mogą przestraszyć dziecko. Lepiej wtedy, żeby o rozwodzie powiedział dziecku ten rodzic, który jest dla niego bardziej emocjonalnie dostępny.

Konsekwencje rozwodu dla dziecka

Jeśli dziecko ma bliską relację z obojgiem rodziców, to oczywiste jest, że będzie przeżywało trudne emocje podczas ich rozstania. Nie da się sprawić, by nie czuło straty. Można zadbać, by utraciło jak najmniej – np. by mogło często kontaktować się z obojgiem rodziców, razem z nimi przeżywać ważne dla siebie wydarzenia, a także, by jego życie nie zmieniało się w niekorzystny sposób.

Warto pamiętać, że dziecko potrzebuje czasu, by przyswoić decyzję rodziców. Dla nich rozwód to długi proces, do podjęcia decyzji przygotowywali się przez jakiś czas, mają ją przemyślaną albo przynajmniej mieli szansę się z nią oswoić. Dziecko jest postawione przed faktem. Potrzebuje czasu, by zrozumieć, co się dzieje.

Konsekwencje rozwodu dla dziecka mogą być bardzo różne – także pozytywne. Jeśli rodzice przeżywali silny konflikt, byli nieszczęśliwi i niespokojni, jeśli dom nie był miejscem pełnym miłości, akceptacji i spokoju, to po ich rozstaniu u dziecka (wśród wielu uczuć) może pojawić się ulga. Rodzice zwykle bardzo martwią się, jakie będą konsekwencje rozwodu dla dziecka. To naturalne. Ale dobrze jest także postawić sobie pytanie, w jakich warunkach dziecko będzie dorastać, jeśli rodzice się nie rozwiodą. Dzieci uczą się poprzez obserwowanie bliskich osób, przyswajają sobie postawy rodziców. Jaki obraz bliskiej relacji będzie miało dziecko, które obserwuje ciągłe kłótnie, konflikty, obojętność, chłód, wrogość, upokorzenia? Czego nauczy się dziecko w domu, w którym ludzie nie szanują się, nie dbają o siebie, nie wspierają się? Czy można uznać, że dobre jest życie w domu z obojgiem rodziców, ale w sytuacji, gdy rodzice ci są emocjonalnie niedostępni, bo pochłonięci swoimi problemami?

Dziecko w rozwodzie przeżywa trudne emocje i potrzebuje wsparcia. Warto na różne sposoby szukać informacji o tym, jak je wspierać, jakich unikać błędów, na co zwrócić uwagę. Bardzo cenne jest wsparcie bliskich osób i możliwość rozmowy z kimś, kto pomoże nam zmniejszyć napięcie. Rozwodzący się rodzice przeżywają silny stres i muszą o siebie dbać – ich dobry stan psychiczny i fizyczny to warunek tego, by dziecko czuło się spokojne i bezpieczne.

Fot. Shutterstock

 

---

O autorce: Joanna Szulc jest dziennikarką, psychologiem, autorką książki „Sama mama. Jak przejść przez rozwód i żyć dalej”.