Największym nieprzyjacielem rodziny nie jest konflikt, ale obojętność. / P. Pellegrino
Sytuacje konfliktowe są w rodzinie nieuniknione. Mogą nastąpić różnice zdań, stanowisk, potrzeb, zainteresowań, a także wartości.
Konflikty to:
• sygnał zdrowia – oznaczają, że każdy z nas istnieje i jest zdolny do wyrażania samego siebie;
• uznanie prawa do bycia innym;
• bodziec do rozwoju – źródłem inspiracji jest właśnie napięcie – jest to pokarm dla wyobraźni i tworzenia tego, co jeszcze nie istnieje;
• środek do budowania i formowania tożsamości – dzięki konfrontacji między własnymi pragnieniami i ambicjami a życzeniami i aspiracjami rodziców w dziecku rodzi się poczucie odrębności i niezależności;
• element ułatwiający pokonywanie trudności życiowych – dziecko, które w domu nauczyło się dostrzegać i tolerować różnice, a równocześnie czerpać przyjemność z bycia razem, będzie łatwiej stawiać czoło rzeczywistości, nauczy się dyscypliny wewnętrznej i radzenia sobie z niepowodzeniami.
(J. Sakowska)
Trzy podstawowe sposoby rozstrzygania sporów
Z pozycji władzy:
Zwycięża silniejszy.
Rezultaty: zerwanie relacji, frustracja
Z pozycji prawa:
Rozstrzygnięcie korzystne tylko dla jednej ze stron.
Rezultaty: urazy, poczucie niesprawiedliwości, oddalenie się od siebie.
Z pozycji interesów:
Wyjście korzystne dla wszystkich.
Rezultaty: szacunek, zadowolenie, satysfakcja dla wszystkich, współpraca.
Związek rodzice – dzieci jest stworzony po to, by trwać. Jest to relacja na całe życie. Aby funkcjonowała sprawnie, należy dać pierwszeństwo metodzie, w której ważne są interesy wspólne i szanowane interesy sprzeczne. Rezultat powinien pozwolić na zachowanie związku, a korzyści z niego płynące powinny być większe od kosztów konfliktu.
(J. Sakowska)
Rodzina jest systemem, więc w sytuacji konfliktu czy problemu są nim dotknięci wszyscy jej członkowie, nawet jeśli bezpośrednio uczestniczą w nim tylko dwie osoby.
Debata rodzinna to sposób rozwiązywania problemów i konfliktów oparty na wzajemnym szacunku i miłości. Daje szansę na rozpoznanie wzajemnych potrzeb i ich akceptację.
W poszukiwanie rozwiązania, a więc negocjacje, są zaangażowani wszyscy członkowie rodziny, dzięki czemu każdy może mieć wpływ na wynik. Łatwiej jest wtedy podporządkować się ustaleniom i ich przestrzegać.
Zasady debaty rodzinnej
- Wyznaczamy miejsce, w którym znajduje się lista spraw na debatę rodzinną (może to być np. zeszyt rodzinny, kartka na lodówce lub domowa tablica informacyjna).
- Każdy ma prawo wpisać na listę problem, który uważa za ważny, i podpisuje się pod nim.
- Spotkania odbywają się np. raz w tygodniu, w ustalonym wcześniej dniu i o stałej godzinie.
- Spotkamy się przy pustym stole – sprzyja to skupieniu się na rozwiązywanym problemie.
- Decyzje są podejmowane demokratycznie.
- Omawiane są plany poszczególnych członków rodziny na kolejne dni (warto także zaplanować wspólną rozrywkę rodzinną w nadchodzącym tygodniu).
- Spotkanie kończy się przyjemnością dla całej rodziny, np. wspólną grą, deserem, śpiewem, zabawą, spacerem.
- Przebieg debaty rodzinnej.
- Wybór osoby, która dba o porządek i przestrzeganie reguł.
- Komplementy i wyrazy uznania – poszczególni członkowie spotkania, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, wypowiadają się pozytywnie o każdej osobie (ważne, aby były to zdania prawdziwe, zawierały konkret i dotyczyły spraw w miarę aktualnych, np. Cenię w tobie…, Gratuluję…, Podziwiam…, Lubię w tobie…). Sekretarz wskazuje kolejną osobę, która będie słuchała pozytywów pod swoim adresem – chodzi o to, aby każdy był nadawcą i odbiorcą miłych, dobrych słów.
- Przedstawienie listy spraw do omówienia według kolejności ich zapisania.
Rozwiązywanie problemu
- Nazwanie problemu przez osobę zainteresowaną – dokładne, ale krótkie opowiedzenie o swoich uczuciach oraz niezaspokojonych bądź naruszonych potrzebach. Należy używać komunikatu „Ja” oraz zachęcać pozostałych uczestników do włączenia się w próbę rozwiązania problemu.
- Zajęcie stanowiska wobec problemu przez pozostałe osoby – słuchanie siebie z szacunkiem, okazywanie empatii i zrozumienia, unikanie krytykowania, obwiniania, oskarżania, Nieprzerywanie sobie.
- Spisywanie pomysłów rozwiązania trudnych sytuacji.
- Krytyczna ocena propozycji rozwiązań.
- Wybór jednego rozwiązania, za zgodą wszystkich uczestników.
- Wprowadzenie ustaleń w życie wraz z określeniem, kto i co wykona, od kiedy zaczynamy, co jest potrzebne, aby to zrobić.
- Zakończenie debaty miłym akcentem, np. wspólną zabawą.
- Przechowywanie wszelkich ustaleń i zapisków do następnej debaty.
Jeśli przyjęte rozwiązanie problemu nie sprawdza się w praktyce, problem omawiany jest podczas następnej debaty. Zapisuje go na liście osoba, która ma zastrzeżenia.
Korzyści debaty rodzinnej dla dzieci
- Dostrzeganie własnych możliwości – Ja to potrafię.
- Dostrzeganie własnego znaczenia w relacji z bliskimi – Biorę w tym udział, mój problem jest istotny, a ja jestem potrzebny, by znaleźć rozwiązanie.
- Dostrzeganie własnej siły i wpływu na swoje życie – Mam wpływ na moje wybory.
- Rozumienie swoich uczuć i ich wpływu na zachowanie oraz wykorzystanie tej wiedzy w praktyce. Rozwijanie samodyscypliny i samokontroli.
- Współpraca z innymi i nawiązywanie przyjaźni (negocjacje, słuchanie).
- Zdolność rozumienia innych (empatia, elastyczność, reagowanie na ograniczenia).
- Dokonywanie właściwego osądu, wykorzystywanie swojej mądrości i oceny sytuacji, pomysłowości i możliwości.
Korzyści debaty rodzinnej dla rodziców
- Przedstawienie problemu na spotkaniu rodzinnym – gdy opadną już emocje.
- Opracowywanie rozwiązania przez dzieci.
- Nieprzyjmowanie na siebie odpowiedzialności za wypracowanie rozwiązania i wprowadzenie go w życie.
- Satysfakcja i zadowolenie z siebie jako rodzica.
- Dostrzeżenie przymiotów własnego dziecka.
- Zaufanie do dziecka.
Korzyści debaty rodzinnej dla rodziny
- Miłość, wzajemny szacunek i bliskość.
- Budowanie więzi.
- Wzajemna pomoc.
- Umiejętność rozwiązywania problemów.
- Mniejsza liczba problemów, bo są rozwiązywane na bieżąco.
- Tworzenie rytuałów i tradycji rodzinnej.
(J. Nielsen)
W relacjach rodzice – dzieci nie podejmuje się negocjacji w każdym przypadku. Pewne sytuacje mogą być obiektem negocjacji, inne zaś nie. Należy jednak zawsze dać szansę znalezienia polubownego rozwiązania w przypadku konfliktu potrzeb. Inaczej rzecz się ma w przypadku konfliktu wartości. Zasady muszą być wyrażone jasno, a dziecko musi wiedzieć, że istnieją pewne granice.
(J. Sakowska)
Fot. Shutterstock