Dzieci, którym rodzice dużo czytają, znają więcej słów, lepiej rozumieją złożone informacje i trafniej dobierają formy gramatyczne. To dlatego, że czytanie wpływa na mózg dziecka i to zauważalny, realny sposób.
Rodzice często pytają, czy czytanie poprawia koncentrację, czy czytanie wpływa na pamięć i – ogólnie, jaki jest wpływ czytania na rozwój dziecka. I słusznie, bo czytanie to silny bodziec, który ma realny wpływ nie tylko na pracę mózgu, ale nawet na jego budowę.
Mózg małego dziecka jest niezwykle plastyczny, a więc podatny na wpływ czynników zewnętrznych. Noworodek przychodzi na świat z bardzo niedojrzałym układem nerwowym – jego mózg jest na tyle mały, by dziecko podczas porodu mogło przecisnąć główkę przez kanał rodny. U takiego malucha rozwinięte są części mózgu odpowiedzialne za czynności odruchowe (oddychanie, trawienie, odruchy bezwarunkowe itd.) i podstawowe emocje. Po narodzinach, z czasem rozpoczyna się intensywne przyrastanie kory mózgowej, czyli tych części mózgu, które odpowiadają za najbardziej złożone umiejętności i czynności: myślenie, kojarzenie, mowę, odbieranie i rozumienie informacji płynących ze świata, planowanie i wykonywanie precyzyjnych ruchów itd. Przez pierwszych pięć lat życia zachodzą tu intensywne zmiany, ale rozwój trwa jeszcze długo po okresie dojrzewania.
Wpływ czytania na rozwój dziecka – najpierw relacja
To, jak ukształtuje się kora mózgowa dziecka, w dużej mierze zależy od wpływów środowiska. Owszem, o tym, jakim człowiekiem będzie w przyszłości dziecko, decydują także geny, ale w pierwszych latach życia kluczowe znaczenie mają warunki, w jakich maluch żyje. Chodzi tu nie tylko o to, by dziecko było dobrze odżywione, objęte opieką medyczną i mogło się dużo ruszać na świeżym powietrzu. Ważne jest np. także to, czy ma odpowiednią dawkę bodźców zmysłowych (dużo przytulania, noszenia, bujania, za to mało kontaktu z ekranami). A najważniejszą rzeczą jest bliski i bezpieczny kontakt z drugim człowiekiem. Dziecko i jego mózg najlepiej rozwija się w relacji z drugim człowiekiem. Dzięki temu uczy się mówić i rozumieć różne abstrakcyjne pojęcia.
Dlaczego czytanie jest ważne?
Za złożone umiejętności językowe w mózgu odpowiada wiele różnych struktur. Np. w lewej półkuli mózgu zachodzą procesy związane z rozumieniem słów, a potem także z rozpoznawaniem i rozumieniem graficznych znaków – liter czytanego tekstu. Prawa półkula mózgu odpowiada za rozumienie tego, co zawarte „między słowami”: żartu, ironii, intonacji głosu, emocji włożonych w przekaz, a także metafor, przysłów, morałów. Kiedy rodzice mówią do dziecka, jego mózg uczy się rozróżniać słowa, ale także intencję, z jaką są wypowiadane.
Ale nie tylko rozmawianie z dzieckiem jest wspaniałym treningiem dla jego mózgu. Dlaczego czytanie jest ważne? Bo u dzieci, którym rodzice dużo czytają, zachodzą bardzo konkretne zmiany w układzie nerwowym. Jedna z ważnych części mózgu, biorących udział w procesach rozumienia języka – pęczek łukowaty – jest większy i aktywniejszy u dzieci przyzwyczajonych do lektur. W efekcie tacy mali czytelnicy mają większy zasób słów, trafniej używają zasad gramatyki i lepiej rozumieją złożone informacje.
Naukowcy prowadzący badania obrazowe mózgu zauważyli jeszcze jedno ciekawe zjawisko. Podczas czytania dobrej literatury mózg człowieka, także tego małego, zachowuje się tak, jakby przeżywał opisywane stany i czynności naprawdę. Dobra książka „wciąga” czytelnika na tyle, że w jego mózgu aktywizują się ośrodki odpowiedzialne np. za dotyk czy ruch (zjawiska tego nie zauważono przy czytaniu tekstów niskiej jakości).
Wpływ czytania na rozwój dziecka – inwestycja w neurony
W rozwoju mózgu niezwykle ważne jest to, jakie jego części będą stale i w odpowiedni sposób stymulowane. Te szlaki, którymi często przepływają informacje, zyskują dodatkowe wzmocnienie – osłonkę mielinową włókien nerwowych. Dzięki niej informacje przepływają ponad 100 razy szybciej. To kolejny argument za tym, by z dzieckiem dużo rozmawiać, dużo mu czytać – w ten sposób pomagamy mu lepiej „wyposażyć” mózg w obszarach odpowiedzialnych za rozumienie języka.
Pozytywny wpływ na mózg ma zarówno głośne czytanie dziecku, jak również czytanie wspólne, razem z maluchem. Dla dzieci, które jeszcze nie znają liter, świetną propozycją są teksty, w których część słów zastąpiona jest obrazkami. Dziecko ćwiczy wtedy różne obszary kory mózgowej. Co ważne – przebiega to w bliskiej relacji z rodzicem, w przytuleniu i poczuciu bezpieczeństwa, a więc w najlepszych możliwych warunkach dla rozwoju.
Redakcja „Świerszczyka” poleca do wspólnego czytania książki, w których część słów zastąpiona jest obrazkami. Rodzic czyta słowa, dziecko „czyta” obrazki. Również takie czytanie wpływa na mózg dziecka!