Energiczne, pełne pomysłów, kreatywne. Ale też często boleśnie przekonane, że nie spełnia oczekiwań dorosłych. Dziecko z ADHD. Jak postępować, by nie karać go za objawy, a wspierać w nauce dobrych nawyków?
Dziecko z ADHD ma trudności w trzech obszarach: koncentracji uwagi, nadpobudliwości ruchowej i kontroli impulsów. U każdej osoby z ADHD objawy mogą być trochę inne i dotyczyć tylko części kryteriów diagnostycznych. Trudności dziecka wynikają z nietypowego rozwoju mózgu, są w dużej mierze uwarunkowane genetycznie. Objawy pojawiają się wcześnie, w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym, i mogą dotyczyć zarówno sfery psychicznej (np. trudności w dostosowaniu się do norm i oczekiwań), jak i fizycznej (duża ruchliwość, powtarzane specyficzne ruchy).
Objawy ADHD w praktyce
Stereotypowo ADHD kojarzy się z postacią energicznego chłopca, który ściąga na siebie uwagę dorosłych i pakuje się w kłopoty. Ale ADHD może dotyczyć także dziewczynek i mieć mniej typowy obraz, nie rzucać się tak w oczy obserwatorów. W każdej z tych wersji wiąże się z dużymi kosztami emocjonalnymi zarówno dla osoby z ADHD, jak i jej najbliższego otoczenia.
Dziecko z ADHD może mieć problemy w szkole, zaległości w nauce i trudności na sprawdzianach – porażki wynikają m.in. z problemów z koncentracją uwagi oraz z impulsywnością. Szybko się rozprasza, często gubi rzeczy, myli godziny i terminy, może niechcący psuć przedmioty. Miewa problemy ze słuchaniem, rozumieniem i wykonywaniem poleceń. Trudno mu zachować cierpliwość, przerywa rozmówcy, nie czeka na swoją kolej – przez co często niechcący narusza granice innych osób. Może być też irytująco ruchliwe, hałaśliwe, a nadmiar energii rozładowywać np. kopaniem, stukaniem, bujaniem się na krześle. Potrzebuje dużo bodźców, więc może nadmiernie korzystać z gier i nie stosować się do poleceń, by odłożyło telefon czy inny gadżet. Może także zamyślać się, zapominać o tym, co miało zrobić albo co obiecało.
Dobre intencje dziecka z ADHD
Objawy ADHD mogą być uciążliwe dla otoczenia, zarówno dla dorosłych opiekunów, jak i dla rówieśników w przedszkolu i szkole. Przy dużym nasileniu objawów i bez odpowiedniego wsparcia, dziecko z ADHD może mieć narastające wrażenie, że coś z nim jest nie tak, bo wszyscy się na nie denerwują. Ono naprawdę nie ma złych intencji, gdy psuje, niszczy, nie pilnuje, zapomina, rozprasza się, zmienia temat rozmowy, kieruje się spontanicznymi i nieprzemyślanymi pomysłami. Niestety nie wszyscy z jego otoczenia to rozumieją. Dzieci i dorośli mogą mieć do niego żal, traktować gorzej niż innych, okazywać mu niechęć, dokuczać, prześladować.
Zrozumienie ADHD
W dziecku z ADHD często narasta poczucie winy, wstydu, zawodu. Jeśli zostanie zranione złymi opiniami, krytyką i karami, będzie się buntować albo zacznie kierować agresję w swoim kierunku. Może próbować poprawić swoją opinię w sposób, który mu wcale nie służy, np. żartując i wygłupiając się w nieodpowiednich chwilach, grając rolę osoby, która za nic ma zasady. Impulsywność sprawia, że dziecko mówi, co myśli, także osobom, którym powinno okazywać szacunek i powściągliwość (np. nauczycielom).
To bardzo ważne, by odpowiednio wcześnie wyłapać trudności dziecka, przeprowadzić diagnozę i wdrożyć odpowiednie leczenie. W przypadku dzieci z ADHD, które nie dostają wsparcia, a jedynie wymagania i kary, w okresie dorastania często dochodzi do powikłań, zaburzeń zachowania, nawet zaburzeń opozycyjno-buntowniczych.
Diagnoza i leczenie ADHD
Jeśli mamy podejrzenia, że zachowania dziecka mogą mieć przyczynę w ADHD, przede wszystkim warto przyjrzeć się temu ze specjalistami, począwszy od nauczycieli, pedagogów i psychologów pracujących w placówce, do której dziecko uczęszcza. Objawy ADHD występują zarówno w domu, jak i w szkole. Dobrze jest zebrać informacje o tym, jak inni dorośli oceniają funkcjonowanie dziecka. Następnie warto umówić się do rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej albo znaleźć niepubliczną placówkę specjalizującą się w diagnozie ADHD. Diagnozę powinien przeprowadzać zespół specjalistów, rozpoznanie stawia psychiatra, ale opierając się także na opinii psychologa. Lekarz może zaproponować włączenie leków, jeśli uzna, że taka jest potrzeba (warto wiedzieć, że występowanie ADHD zwiększa ryzyko zachorowania na depresję i zaburzenia lękowe).
Na diagnozie się oczywiście nie kończy – zależnie od tego, jakie dziecko ma trudności, może dostać rozmaite wsparcie, m.in. trening umiejętności społecznych, warsztaty rozwojowe, terapię pedagogiczną, czasem potrzebna jest socjoterapia albo psychoterapia. Dziecko powinno dostać także opinię psychologa z zaleceniami dla szkoły.
Niestety nie wszystko łatwo jest uzyskać w ramach bezpłatnej opieki, ale warto szukać lokalnie różnych możliwości, zarówno w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, ośrodkach środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej, jak i fundacjach czy stowarzyszeniach prowadzących działania finansowane ze środków samorządowych czy różnych funduszy.
Dziecko z ADHD. Jak postępować na co dzień?
Rodzice i bliscy dziecka z ADHD powinni pamiętać na co dzień, że:
-
kary, krytyka, zawstydzanie dziecka za to, że ma objawy ADHD są nie tylko głęboko niesprawiedliwe i krzywdzące, ale też zupełnie nieskuteczne. Im gorzej dziecko o sobie myśli, tym większe ryzyko, że wybierze nieadaptacyjne strategie, które tylko nasilą jego problemy;
-
dziecko potrzebuje akceptacji, miłości, docenienia, zrozumienia i uwagi. Nie jest dobrze, jeśli dostaje uwagę tylko wtedy, gdy zachowuje się w sposób problematyczny;
-
dziecko z ADHD może mieć duże problemy z utrzymaniem porządku w swoim pokoju. Potrzebuje wsparcia, np. wyraźnych poleceń, jaką konkretną czynność ma zrobić najpierw, potem informacji o kolejnej czynności itd.;
-
warto pamiętać, jak zorganizować przestrzeń dla dziecka z ADHD – w skupieniu pomaga np. czyste biurko, bez zabawek, ozdób, stert książek i notatek. Przybory szkolne muszą mieć miejsce na dobrze zorganizowanych półkach lub w szufladach. Podczas nauki koniecznie trzeba wyłączyć powiadomienia w telefonie i komputerze, najlepiej wynieść telefon do drugiego pokoju;
-
nauka powinna odbywać się w krótkich przedziałach czasu, pomiędzy którymi dbamy o przyjemną przerwę. Mózg osoby z ADHD bardzo źle znosi nudę, monotonię, natomiast bardzo potrzebuje przyjemnych bodźców;
-
warto sięgać po różne metody pomagające w ćwiczeniu koncentracji uwagi podczas zabaw i różnych aktywności;
-
dziecko z ADHD może mieć dużą potrzebę ruchu, udział w regularnych, dobrze prowadzonych zajęciach sportowych może się okazać dla niego bardzo korzystny, a kontakt z naturą i aktywność na świeżym powietrzu działają na nie kojąco.
Fot. Shutterstock